Vücut, güneş ışığına maruz kaldığında cilde çarpan UVB ışınları aracılığıyla D vitamini sentezleyebilir. Bu sentez süreci, derideki 7-dehidrokolesterol adlı bileşiğin UVB ışınları tarafından D3 vitamini haline dönüşmesiyle gerçekleşir. D vitamini, karaciğerde 25-hidroksi D vitamini adı verilen bir form haline dönüştürülür. Daha sonra böbreklerde 1,25-dihidroksi D vitamini adlı aktif formunu alır. Bu aktif form, vücuttaki birçok hücrede D vitamini reseptörleri ile etkileşime girebilen bir formdur.

D vitamini, vücutta çeşitli biyokimyasal süreçlere katılan ve önemli fonksiyonlara sahip olan bir vitaminidir. Bunlardan başlıcaları:

Kalsiyum ve Fosfor Emilimi: Aktif D vitamini, bağırsaklarda kalsiyum ve fosforun emilimini artırır. Bu sayede vücudun kullanımı için kalsiyum ve fosfor rezervi oluşur. Kalsiyum ve fosfor kemik sağlığının yanı sıra, sinir sistemi ve enerji metabolizması için önemli roller oynarlar.

Kemik Mineralizasyonu: D vitamini, kemiklerin mineralizasyon sürecini düzenleyerek kemik sağlığını destekler. Bu, kalsiyum ve fosforun kemik dokusuna entegrasyonunu içerir.

Bağışıklık Sistemi: D vitamini, bağışıklık sistemi hücrelerinin aktivitesini düzenleyerek enfeksiyonlara karşı vücut savunmasını artırabilir. Aktif D vitamini, vücut hücrelerinde antimikrobiyal peptid adı verilen bileşiklerin üretimini artırarak enfeksiyonlara karşı direnci artırabilir. Bunun yanı sıra, T lenfositleri gibi bağışıklık hücrelerinin aktivitesini düzenleyerek hücresel bağışıklık yanıtını modüle edebilir. Bu, vücudun zararlı organizmalara karşı daha etkili bir savunma mekanizması oluşturmasına yardımcı olur. D vitamini eksikliği, bağışıklık sisteminin zayıflamasına ve enfeksiyonlara karşı direncin azalmasına neden olabilir. Bu nedenle, yeterli miktarda D vitamini alımı, bağışıklık sisteminin sağlıklı bir şekilde çalışmasını desteklemek için önemlidir.

D vitamini, bağırsaklardan gida yolu ile elde edilen kalsiyumun emilimini artırdığı gibi, böbreklerden atılmak üzere olan kalsiyumun da yeniden emilimini sağladığı için vücutta kullanılmak üzere daha fazla kalsiyum elde edilmesini sağlar. Bu, istenilen bir durum olmakla birlikte, elde edilen ekstra kalsiyum’un istenmeyen yerlere de gitme olasılığı mevcuttur. Eger D vitamini K2 vitamini ile kombine edilirse, K2 vitamini osteokalsin proteinini aktive edeceği için, kalsiyumun kemiğe entegre edilmesini saglayacaktir. Bu sayede, D3 ve K2 vitaminlerinin birlikte tüketilmesi, özellikle ileriki yaslarda kemik yoğunluğunu artırabilecek ve osteoporozu önleyebilecek bir durumdur.

D Vitamini Eksikliği ve Hastalık Riski

D vitamini eksikliği, yüksek tansiyon, tip 2 diyabet (T2DM) ve obezite gibi risk faktörleri olan hastalarda çeşitli kardiyovasküler sorunlarla birebir ilişkilendirilmiştir (1,2). Bunun yanı sıra, 14 ng/mL altında D vitamini seviyesi olan kişilerin, D vitamini düzeyi 25 ng/mL üzerinde olan kişilere oranla tip 2 diyabet görülme riskinin %43 daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir (3). Yapılan başka bir çalışmada, D vitamini eksikliğinin renin-angiotensin-aldosterone sistemi aktive ettiği ve hem sol taraflı kalp büyümesi, hem de hipertansiyona sebebiyet verdiği gözlemlenmiştir (4).

Yakın tarihte, 2019 senesinde, yapılan bir meta analizin sonuçlarına göre, 10 ng/mL seviyesinden düşük D vitamini seviyelerinin Alzheimer riski ile pozitif bir korelasyona sahip olduğu gösterilmiştir. Aynı çalışmada, bu kişilere verilecek olan D vitamini takviyesi ile Alzheimer riski’nin %17 seviyesinde azalabileceği tespit edilmiştir (5). Bu olgunun olası açıklamalarından biri, D vitamininin anti-enflamatuar etkisi sayesinde beyinde nörodejeneratif hastalıklar tarafından oluşan inflamasyonu azaltmasıdır. Yapılan çalışmalarda, D vitamininin beyindeki perisit hücrelerinde transkripsiyon sürecini etkileyerek antiinflamatuar özelliğe sahip olduğu tespit edilmiştir. Kısacası, D vitamininin Alzheimer’da meydana gelen kronik inflamasyon durumunda beyin kılcal damarlarında koruyucu etki gösterdiği yönünde bulgular mevcuttur (6).

Yakın zamanda yapılan toplum temelli bir çalışmada, orta derecede D vitamini eksikliğinin tüm demans grubu hastalıkları riskini %53 artırdığını göstermektedir. Şiddetli eksiklik durumlarında, yani 10 ng/mL’nin altındaki seviyelerde, demans grubu hastalık riskinin %125 artış gösterdiği tespit edilmiştir. Genel olarak, 20 ng/mL’nin üzerindeki D vitamini düzeyi, optimum bilişsel işlevle en güçlü korelasyonu gösterir (7).

Yine yapılan meta-analizlerde, D vitamini eksikliğinin Parkinson hastalığında da bir rolü olabileceği yönünde tespitler vardır. 30 ng/mL altındaki D vitamini seviyelerinin Parkinson hastalığı ile ilişkilendirilebileceğine yönelik çalışmalar mevcuttur (8).

Sağlıklı günler dileklerimle,

Dr. Ahmet Özyiğit
Elite Research and Surgical Hospital

Referanslar:

1. Martins D., Wolf M., Pan D., Zadshir A., Tareen N., Thadhani R., et al. Prevalence of cardiovascular risk factors and the serum levels of 25-hydroxyvitamin D in the United States: data from the third national health and nutrition examination Survey. Arch Intern Med. 2007;167:1159–1165. doi: 10.1001/archinte.167.11.1159.

2. Paschou S.A., Kosmopoulos M., Nikas I.P., Spartalis M., Kassi E., Goulis D.G., et al. The impact of obesity on the association between vitamin D deficiency and cardiovascular disease. Nutrients. 2019;11 doi: 10.3390/nu11102458.

3. Mitri J., Muraru M.D., Pittas A.G. Vitamin D and type 2 diabetes: a systematic review. Eur J Clin Nutr. 2011;65:1005–1015. doi: 10.1038/ejcn.2011.118.

4. Norman P.E., Powell J.T. Vitamin D and cardiovascular disease. Circ Res. 2014;114:379–393. doi: 10.1161/CIRCRESAHA.113.301241.

5. Jayedi A., Rashidy-Pour A., Shab-Bidar S. Vitamin D status and risk of dementia and Alzheimer’s disease: a meta-analysis of dose-response (†) Nutr. Neurosci. 2019;22:750–759.

6. Nissou M.F., Guttin A., Zenga C., Berger F., Issartel J.P., Wion D. Additional clues for a protective role of vitamin D in neurodegenerative diseases: 1,25-dihydroxyvitamin D3 triggers an anti-inflammatory response in brain pericytes. J. Alzheimers Dis. 2014;42:789–799.

7. Littlejohns TJ, Henley WE, Lang IA, et al. Vitamin D and the risk of dementia and Alzheimer disease. Neurology. 2014;83(10):920–928.

8. Zhou Z, Zhou R, Zhang Z, Li K. The Association between Vitamin D Status, Vitamin D Supplementation, Sunlight Exposure, and Parkinson’s Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis.